A casa da aldea

Mentres preparo páxinas e recursos para un novo proxecto e pasan por diante dos meus ollos distintos tipos de vivendas, cidades e terras de labor, voume decatando dos cambios na paisaxe ó longo dos tempos e lembro con certa nostalxia os meus anos infantís antes da emigración cando sentaba co meu avó, os dous moi xuntiños, a coidar as vacas que pastaban na leira, o frío intenso das mañás de néboa que atravesaba sen piedade as poucas capas de roupa dunha época de miseria e penurias, a volta polos carreiros coñecidos correndo diante dos animais e ese cheirume a gando que invadía toda a casa procedente das cuadras situadas debaixo, que facían tamén de oportuna calefacción. Lembro cando subía ó faiado coa miña avoa por unhas escaleiras estreitas e esperaba coa cara iluminada a que abrira a tulla chea de gran onde eu metía as mans e aspiraba aquel olor tan especial. Cando iamos ó regato a lavar a roupa e deixabámola a clarear sobre a herba ou cando, á noitiña, sentada nun gran banco fonte a lareira, escoitaba falar ós maiores, familiares e veciños que viñan das casas contiguas, hipnotizada polas lapas que bailaban nas brasas ata que os outros nenos me envolvían nos seus xogos. Tempos sen tecnoloxías. Tempos de historias ó redor do lume.

Da casa dos meus avós só quedan os muros, o pozo interior e a lareira, que se nega a desaparecer baixo a maleza cal sentinela das voces doutro tempo. 

O mos maiorum

Vinculados á terra desde as nosas orixes, mesmo o noso nome  “homo” deriva de “humus”, do que tamén deriva “humildade”, como humilde é a posición dos que nos inclinamos para traballala.

Con humildade viñamos ó mundo porque o neno que nacía depositábase no chan, o seu primeiro contacto físico fóra da nai, simbolizando a unión da raza coa terra e tamén a obriga da familia de darlle a Tellus o que lle pertencía: ese novo ser era tamén o seu fillo e estaba obrigado por antigos costumes a honrala e coidala. Do mesmo xeito, cando esa persoa morría, pousábana no chan desde o seu leito mortuorio para pechar o ciclo da vida, igual que fixeran ó nacer; e se era incinerada, extraíanlle un dedo e mesturábano con terra para que polo menos unha parte desa persoa estivera en contacto co humus.

En todas as relixións hai algún tipo de vínculo entre a orixe do home e a terra. Cando foi exterminada a raza humana despois do diluvio que mandou Zeus, o rei dos deuses segundo os gregos, os superviventes Deucalión e Pirra lanzaron sobre as súas cabezas os ósos da súa nai, ou sexa, as pedras, que se converterían en homes e mulleres. Se o home tiña que falar cos deuses facíao a través dos sacrificios; ofrecíalles produtos do agro ou do gando, e moitas das festas relixiosas estaban adicadas principalmente a deusas relacionadas coas colleitas. Unha destas deusas, Deméter, asolou as terras porque Hades, irmán de Zeus e deus dos Infernos, lle arrebatara á súa filla Perséfone. Zeus ordenou ó seu irmán que lla devolvera para que a raza humana non perecera pero Perséfone xa comera froita do xardín de Hades e Zeus decretou que pasara a metade do ano co seu home no mundo subterráneo e a outra metade coa súa nai na terra coincidindo coa renovación da natureza na primavera.

Aínda hoxe moitas das nosas festas están relacionadas co agro e a fecundidade ou a renovación da natureza. O noso Nadal celébrase cando antigamente, entre os romanos, se celebraban as Saturnalia,  festas na honra do deus Saturno que coincidían coa fin dos traballos do agro. Os Maios son festas de exaltación da primavera; o Magosto, das castañas que era un alimento básico antes de que se coñeceran as patacas, e infinidade de festas gastronómicas enxalzan os produtos da horta.

Mais nalgún momento entre o século pasado e este perdemos un eslabón da cadea. As nosas aldeas permanecen abandonadas, cubertos os muros das casas pola maleza; os montes, outrora limpos, esperan inutilmente unha roza, as terras de labradío están ocultas baixo rastrollos, mentres as cidades ocupan o que antes era campo e as novas colleitas industriais crecen con abonos químicos e pesticidas.

Deixamos ás novas xeracións a difícil tarefa de invertir a herdanza recibida e recuperar o mos maiorum, os costumes dos antepasados e o respecto e culto á natureza.